نگاهی به کارنامه‌ی «آقای بازیگر» به بهانه سالروز درگذشت ایشان
به گزارش فیلمزی، عزت‌الله انتظامی یکی از نام‌های ماندگار تاریخ سینمای ایران است که هم برگ زرین سینمای ایران بود و هم نزد مردم سرزمینش جایگاهی ویژه داشت.
آغاز مسیر بازیگری از «بچه گذر سنگلج» تا همکاری با مهرجویی
عزت‌الله انتظامی از دهه ۲۰ خورشیدی پا به عرصه هنر گذاشت. نوجوانی پرشور بود که نه سینما و نه تئاترهای لاله‌زار، بلکه مسیر او از پیش‌پرده‌خوانی‌ها آغاز شد؛ اجراهایی که پیش از شروع تئاترهای لاله‌زار روی صحنه می‌رفت و بعدها به سرچشمه هنر بازیگری انتظامی بدل شد.
او متولد ۳۰ خرداد ۱۳۰۳ در محله سنگلج تهران بود؛ به‌قول خودش «بچه گذر سنگلج». هنرمندانی چون مرتضی احمدی و مجید محسنی نیز همانند انتظامی با پیش‌پرده‌خوانی وارد تماشاخانه‌های لاله‌زار شدند و خاک صحنه خوردند. انتظامی نخستین نمایش حرفه‌ای خود را سال ۱۳۲۰ با عنوان «اولتیماتوم» به نویسندگی پرویز خطیبی و کارگردانی اصغر تفکری در تئاتر پاریسِ لاله‌زار روی صحنه برد. تا سال ۱۳۲۶ در بیش از ده نمایش ایفای نقش کرد. بعدها پایان‌نامه کارشناسی خود را در دانشگاه تهران به موضوع پیش‌پرده‌خوانی اختصاص داد و با درجه «بسیار خوب» و تشویق استادانی چون بهرام بیضایی از آن دفاع کرد.
نقطه عطف در سینما
اگرچه انتظامی از دهه ۲۰ در تئاتر فعال بود، اما ورود جدی او به سینما در سال ۱۳۴۸ و با فیلم «گاو» به کارگردانی داریوش مهرجویی رقم خورد؛ فیلمی شاخص از موج نوی سینمای ایران که جایگاه انتظامی را تثبیت کرد و برای این نقش، جایزه بهترین بازیگر مرد جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو ۱۹۷۱ را برای او به ارمغان آورد.
بیش از ۲۰ سال طول کشید تا انتظامی بتواند خود را در سینما اثبات کند، اما از آن پس مسیرش روشن شد. بازی‌های به‌یادماندنی او در فیلم‌هایی همچون «اجاره‌نشین‌ها»، «بانو» و آثار دیگر مهرجویی، فصل درخشانی از کارنامه هنری خود را رقم زد.
«آقای بازیگر»؛ پیشانی نوشتِ عزت‌الله انتظامی
سال‌ها فعالیت در سینما، نقش‌های ماندگار و محبوبیت میان مردم و هنرمندان، لقب ویژه‌ای را برای عزت‌الله انتظامی به همراه داشت. هوشنگ گلمکانی، منتقد و نویسنده سینما، در سال ۱۳۷۶ کتابی درباره انتظامی منتشر کرد و نام آن را «آقای بازیگر» گذاشت. گلمکانی در گفت‌وگو با فیلمزی، گفت که انتخاب این نام الهام‌گرفته از کتابی درباره چارلی چاپلین بود و پس از مشورت با خود انتظامی، به‌عنوان نام کتاب برگزیده شد و از آن زمان لقب «آقای بازیگر» بر پیشانی انتظامی نشست و تا همیشه با او ماند.
اعتماد به نسل جوان
یکی از ویژگی‌های بارز عزت‌الله انتظامی، اعتماد به فیلمسازان جوان بود. نمونه روشن آن، همکاری او با امیرشهاب رضویان در فیلم «مینای شهر خاموش» است.
روایت امیرشهاب رضویان از همکاری با انتظامی
امیرشهاب رضویان درباره این تجربه به خبرنگار فیلمزی گفت: مهم‌ترین ویژگی آقای انتظامی وسواس در انتخاب نقش و توجه به حیثیت حرفه‌ای خود بود. سال ۱۳۸۳ از او خواستم فیلمنامه «مینای شهر خاموش» را بخواند. نخستین دیدار ما در دی‌ماه همان سال رقم خورد و بازنویسی فیلمنامه تا بهمن ۱۳۸۴ ادامه یافت. در این مدت همراه او به بم سفر کردیم و در آن زمان یک سال از زلزله بم گذشته بود و فضای آن سفر تأثیر زیادی بر شکل‌گیری حال‌وهوای فیلم گذاشت.
رضویان ادامه داد: آقای انتظامی در انتخاب نقش‌ها بسیار حساس بود. تمرکز بالایی داشت و پیش از هر پلان دعا می‌کرد. همیشه به من می‌گفت: یک فیلم خوب بساز. او به منِ جوان اعتماد کرد و پذیرفت در فیلم بازی کند، هرچند تا بیست روز پس از پایان فیلمبرداری مطمئن نبود نتیجه کار رضایت‌بخش است یا نه. یادم هست برایش یک لپ‌تاپ گرفتیم و عکس‌های فیلم را می‌دید و لذت می‌برد.»
این فیلمساز خاطره‌ای از روزهای فیلمبرداری بازگو کرد: در یکی از روزهای گرم اردیبهشت مشغول گرفتن سکانس قنات بودیم. آقای انتظامی مجبور شد وارد قنات شود و سختی زیادی کشید. می‌گفت: این سکانس به چه درد می‌خورد؟ اما شب وقتی تصاویر را دید، گفت: امیرشهاب، فیلم خوبی شده‌ها. تا آخرین لحظه روی نقش خود وسواس و تمرکز داشت و به حیثیت بازیگری اهمیت ویژه‌ای می‌داد.
رضویان در پایان تأکید می‌کند: نسل آن دوره بازیگران، حرمت ویژه‌ای برای هنر بازیگری قائل بودند. خدا استاد علی نصیریان را حفظ کند و روح استادان انتظامی، جعفر والی، داود رشیدی، جمشید مشایخی و محمدعلی کشاورز شاد باشد. ریشه همه این بزرگان در تئاتر بود؛ ریشه‌ای که فقط جنبه فنی نداشت، بلکه از نظر اخلاقی و انسانی هم ارزشمند و اثرگذار بود.
عزت‌الله انتظامی با سال‌ها حضور در صحنه و سینما، اثری ماندگار در تاریخ فرهنگ و هنر ایران گذاشت. او نه‌تنها «آقای بازیگر» سینمای ایران بود، بلکه هنرمندی بود که حرمت بازیگری و شأن هنری را همواره پاس داشت و سرانجام ۲۶ مرداد سال ۱۳۹۷ در سن ۹۴ سالگی از دنیا رفت.