بهترین فیلم‌های ایرانی دهه ۸۰ | بیست اثر ماندگار که شاید ندیده باشید!

در نگاهِ نخست، سینمای دهه‌ی هشتاد ایران بسیار غنی‌تر و هیجان‌انگیزتر از سینمای دهه‌ی بعدش است. تعداد فیلم‌هایی که می‌توان از این دهه دست‌چین کرد ــ یا لااقل آن‌هایی که آدم را مردّد می‌کنند ــ بیش‌تر است و به همین دلیل، انتخابِ این فهرست بیست‌تایی کاری به‌غایت سخت و طاقت‌فرسا بود. با توجه به چنین مسئله‌ای، طبیعی است که جای بعضی از فیلم‌ها در این فهرست خالی باشد. مضاف بر این‌که همواره در این فهرست‌ها، سلیقه و اولویت‌ها نقشِ مهمی بازی می‌کنند.

اما هر کدام از این بیست فیلم به‌نوعی نماینده‌ی یک نگاه یا سبک ــ و بعضن ژانر ــ در سینمای ایران‌اند و بعضی‌هایشان شاهکارهایی‌اند که تا ابد بر تارکِ سینمای ایران می‌درخشند. ضمن این‌که سعی بر آن بود تا طیف وسیعی از فیلم‌سازان نیز در این گزینش مورد توجه قرار بگیرند و به نام‌های مهمِ تاریخ سینمای ایران، به‌واسطه‌ی انتخابِ فیلم‌هایشان، اشاره شود. در هر صورت، این شما و این هم بیست تا از بهترین فیلم‌های سینمای ایران در دهه‌ی هشتاد خورشیدی.

این فیلم‌ها بر اساس نظر تحریریه‌ی فیلمزی انتخاب و رتبه‌بندی شده‌اند.

• کارگردان: رامبد جوان
• نویسنده: پیمان قاسم‌خانی
• بازیگران: رضا عطاران، ویشکا آسایش، پگاه آهنگرانی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۹

ورود آقایان ممنوع بدون شک یکی از بهترین کمدی‌های سینمای ایران نه‌فقط در دهه‌ی هشتاد، بلکه بعد از انقلاب است. داستانِ خلاقانه‌ای از یک معلم شیمی (عطاران) که بنا بر اتفاقی، پایش به یک دبیرستانِ دخترانه باز می‌شود که علی‌القاعده، ورودِ مردها به آن ممنوع است. داستانِ خوب، شخصیت‌پردازی‌های جذاب و دیالوگ‌نویسی‌های درست دلایلی‌اند که این فیلمِ رامبد جوان را تبدیل به اثری ماندگار می‌کنند. ضمنِ این‌که نمی‌شود از کاراکترِ جذاب و بازیِ بسیار خوب ویشکا آسایش چشم‌پوشی کرد.

• نویسنده و کارگردان: شهرام مکری
• بازیگران: سعید ابراهیمی‌فر، علی سرابی، سیامک صفری و...
• سال ساخت: ۱۳۸۶

اشکان، انگشتر متبرک... اولین فیلم بلند شهرام مکری است که با روایت تکه‌تکه و ساختار غیرخطی‌اش خیلی زود نام فیلم‌سازش را سر زبان‌ها انداخت. داستان از چند جوان دست‌وپا‌بسته و بدشانس می‌گوید که می‌خواهند دزدی کنند، اما سرنوشت و طنز تلخ مدام مسیرشان را عوض می‌کند. حال‌وهوای فیلم سیاه، پر از شوخی‌های خونسرد و لحظه‌های تلخ‌وشیرین است. تقدیرگراییِ نهفته در فیلم، هم‌راستای ساختار روایی و بازی‌های زمانی‌اش، مواردی‌اند که فیلم را تا اندازه‌ی زیادی یادآور پالپ فیکشن می‌کنند.

• نویسنده و کارگردان: عبدالرضا کاهانی
• بازیگران: رضا عطاران، حبیب رضایی، پارسا پیروزفر و...
• سال ساخت: ۱۳۸۹

عبدالرضا کاهانی در اسب حیوان نجیبی است داستان یک زندانی مرخصی‌گرفته (با بازی رضا عطاران) را تعریف می‌کند که با زیرکی و حقه‌بازی، سرِ همراهانش کلاه می‌گذارد. فیلم با ریتم آهسته و طنز گزنده‌اش فضای اجتماعی ایران را نقد می‌کند و پر از موقعیت‌های غافلگیرکننده است. بازی عطاران یکی از برگ‌های برنده‌ی فیلم است و همین حضور فیلم را به اثری جنجالی در زمان اکران بدل کرد. او در جشن بزرگ سینمای ایران، جایزه‌ی بهترین بازیگر مرد را برای این فیلم دریفات کرد.

• کارگردانان: رخشان بنی‌اعتماد، محسن عبدالوهاب
• نویسندگان: رخشان بنی‌اعتماد، فرید مصطفوی، محسن عبدالوهاب، نغمه ثمینی
• بازیگران: باران کوثری، بیتا فرهی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۵

خون‌بازی داستان دختری (باران کوثری) است که درگیر ترک مواد مخدر است و رابطه‌ی پرتنش و عاطفی‌اش با مادرش (بیتا فرهی) محور اصلی ماجرا را شکل می‌دهد. فضای تلخ و واقع‌گرایانه‌ی فیلم به‌شدت روی مخاطب اثر می‌گذارد. باران کوثری برای بازی در این فیلم سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن را گرفت. خون‌بازی به‌جز سیمرغِ بهترین فیلم‌نامه و کارگردانی در جشنواره‌ی فجر، در جشنواره‌ی آسیا پاسیفیک نیز برنده‌ی جایزه‌ی کارگردانی شد.

• کارگردان: سامان مقدم
• نویسنده: پیمان قاسم‌خانی
• بازیگران: فرهاد آئیش، گوهر خیراندیش، پگاه آهنگرانی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۳

سامان مقدم با مکس یکی از کمدی‌های متفاوت سینمای ایران را ساخت. قصه درباره‌ی یک خواننده‌ی لس‌آنجلسی (با بازی فرهاد آئیش) است که به‌اشتباه به ایران دعوت می‌شود. فیلم در عین خنده‌دار بودن، نقدی بر ظاهرگرایی و تناقض‌های فرهنگی است. فرمِ موزیکال فیلم ــ یکی از معدود نمونه‌های سینمای ایران (اگر نه تنها نمونه) ــ و دیالوگ‌ها و شوخی‌های به‌دشت هوشمندانه، در کنارِ طراحی‌صحنه‌ها و کارگردانیِ درست باعث شده‌اند تا مکس به یکی از مهم‌ترین فیلم‌های سینمای ایران تبدیل شود.

• کارگردان: زنده‌یاد کیومرث پوراحمد
• نویسنده: حبیب احمدزاده
• بازیگران: زنده‌یاد خسرو شکیبایی، محمدرضا فروتن، مهرداد صدیقیان و...
• سال ساخت: ۱۳۸۵

کیومرث پوراحمد در اتوبوس شب به دل جنگ می‌رود، اما نه از زاویه‌ای معمول، بلکه با روایتی انسانی. داستان فیلم درباره‌ی سربازی نوجوان به‌نام عیسی (صدیقیان) است که مأمور شده به‌عنوان بلد راه، عده‌ای از اسیران عراقی را با همراهی یک اتوبوس و راننده‌اش به قرارگاه برساند. این فیلمِ سیاه‌وسفید جایزه‌ی ویژه‌ی هیئت‌داوران را در جشنواره‌ی آسیا پاسیفیک کسب کرد ــ جدا از این‌که در جشنواره‌ی فجرِ آن سال نیز بسیار پرطرفدار شد.

• کارگردان: رضا میرکریمی
• نویسندگان: رضا میرکریمی، شادمهر راستین
• بازیگران: هنگامه قاضیانی، مهران کاشانی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۶

رضا میرکریمی در به همین سادگی روزی از زندگی یک زن خانه‌دار (با بازی هنگامه قاضیانی) را روایت می‌کند؛ بی‌هیچ اتفاق بزرگ و بیرونی. اما همین روایت ساده پر از جزئیات انسانی و صمیمی است که فیلم را به یکی از خاص‌ترین آثار سینمای ایران بدل می‌کند. سبک مینیمالیستی و پرهیز از هر نوع اغراق، حال‌وهوای متفاوتی به اثر داده است. هنگامه قاضیانی برای بازی‌اش سیمرغ گرفت و فیلم هم، جدای از جایزه‌ی بهترین فیلم فجر، تحسین منتقدان را برانگیخت.

• نویسنده و کارگردان: فردین صاحب‌الزمانی
• بازیگران: علی مصفا، لیلا حاتمی، مهتاب کرامتی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۹

درام آرام و شاعرانه‌ای از فردین صاحب‌زمانی که با محوریت یک راننده تاکسی (با بازی علی مصفا) پیش می‌رود. او مسافران مختلفی را سوار می‌کند و گفت‌وگوهای کوچک و روزمره، آرام‌آرام دنیای درونی‌اش را می‌سازد. فیلم پر از سکوت، حس تنهایی و نگاه فلسفی به زندگی روزمره است و کم‌کم یک رومانس نیز در دلِ آن شکل می‌گیرد. همین حال‌وهوای خاص، مضاف بر شخصیت‌پردازیِ مصفا و نیز برخی دیالوگ‌های آیکونیکِ فیلم، اثر را به فیلمی متفاوت تبدیل کرد که مورد توجه منتقدان قرار گرفت، هرچند مخاطب عام کمتری جذب کرد.

• نویسنده و کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
• بازیگران: حمید فرخ‌نژاد، خزر معصومی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۳

ابراهیم حاتمی‌کیا با به‌رنگ ارغوان به‌سراغ رابطه‌های انسانی در دل ساختارهای امنیتی رفت. داستان درباره‌ی یک مأمور امنیتی (حمید فرخ‌نژاد) است که برای انجام عملیاتی، مخفیانه با دختری ارتباط برقرار می‌کند. فیلم به‌خاطر همین مسئله‌ی رومنس در دلِ داستان سیاسی‌اش حدود پنج سال توقیف شد و نهایتن در سال ۱۳۸۸ در جشنواره‌ی فجر نمایش داده شد و سیمرغِ بهترین فیلم، بهترین فیلم از نگاه تماشاگران و بهترین کارگردانی را نیز کسب کرد.

• کارگردان: حمید نعمت‌الله
• نویسندگان: حمید نعمت‌الله، هادی مقدم‌دوست
• بازیگران: بهرام رادان، لیلا حاتمی، حبیب رضایی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۶

حمید نعمت‌الله در بی‌پولی داستان زوج جوانی را روایت می‌کند که، بعد از بی‌کار شدنِ شوهر، با مشکلات مالی شدید دست‌وپنجه نرم می‌کنند. فیلم با این‌که عامدانه از کلیشه‌های رایج در این‌گونه فیلم‌ها استفاده می‌کند، اما به‌واسطه‌ی طراحیِ موقعیت‌ها (مثلِ جمعِ بی‌کارانی که روزها دور هم جمع می‌شوند)، جزئیاتِ شخصیت‌ها (علی‌الخصوص حبیب رضایی)، دیالوگ‌ها و همین‌طور بازی‌های به‌شدت کنترل‌شده و خوب (که هر کدام جزوِ بهترین پرفورمنس‌های رادان و حاتمی‌اند) بسیار تماشایی است و می‌توان آن را یکی از بهترین کمدی‌های بعد از انقلابِ سینمای ایران نیز به‌حساب آورد.

• نویسنده و کارگردان: سامان سالور
• بازیگران: محسن تنابنده، محسن نامجو، نادر فلاح و...
• سال ساخت: ۱۳۸۴

فیلم سامان سالور یکی از متفاوت‌ترین تجربه‌های سینمای دهه‌ی هشتاد است. قصه در یک روستای مرزی می‌گذرد؛ جایی که صدی و یدی کارگران پمپ بنزینی قدیمی‌اند که از زمان تغییر مسیر جاده‌ی اصلی، متروک و بدون استفاده مانده است. یدی که دل در گرو دختری در شهر مجاور دارد، در قبال پرداخت مبلغی به پستچی ساده‌دل منطقه، نامه‌های عاشقانه را به معشقوقه‌ی نادیده‌اش می‌رساند. فضای فیلم به‌شدت مینیمال و خشک است و همین بی‌رحمی واقعیت را پررنگ می‌کند. این فیلم توانست جایزه‌ی هیئت‌داورانِ لوکارنو و همین‌طور جوایزی از جشنواره‌های سه قاره و ادینبورگ را به‌دست بیاورد.

• نویسنده و کارگردان: بهنام بهزادی
• بازیگران: علی‌رضا آقاخانی، نگار جواهریان و...
• سال ساخت: ۱۳۸۶

سیامک (آقاخانی) راننده‌ی مینی‌بوس است. او تصمیم می‌گیرد در فرصتی چند روزه، کارهایی را که همیشه حسرت‌شان را داشته انجام دهد و در روز تولدش از دنیا برود. این خلاصه‌داستان نشان می‌دهد که با چه فیلم و جهان‌بینی‌ای در اثر سروکار داریم. تنها دو بار زندگی می‌کنیم اولین فیلم بلند سینمایی بهزادی است که پس از نمایش عمومی، مورد توجه منتقدین قرار گرفت و در جشنواره‌های گوناگون شرکت و جوایزی را نیز کسب کرد. این را فیلم می‌توان یکی از عاشقانه‌های خوبِ سینمای ایران در دو دهه‌ی اخیر نیز دانست.

• نویسنده و کارگردان: پرویز شهبازی
• بازیگران: مریم پالیزبان، زنده‌یاد سعید امینی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۱

پرویز شهبازی در نفس عمیق به‌سراغ نسل سردرگم و بی‌آینده‌ی دهه‌ی هشتاد می‌رود. قصه درباره‌ی دو جوان سرکش است که هیچ چشم‌اندازی برای آینده ندارند و وقت‌شان را با بی‌هدفی می‌گذرانند. فیلم لحنی سرد، تلخ و پر از حس بن‌بست دارد، اما درعین‌حال صادقانه است. این ویژگی‌ها در کنارِ شخصیت‌پردازی‌های خلاقانه و دقیق از جمله دلایلی‌اند که نفس عمیق را همچنان سرحال نگه می‌دارند. فیلمی که برنده‌ی جایزه‌ی فیپرشی از جشنواره‌ی بوسان نیز شد و نماینده‌ی ایران در اسکارِ آن سال بود.

• کارگردان: فرزاد مؤتمن
• نویسنده: سعید عقیقی
• بازیگران: مهدی احمدی، هانیه توسلی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۱

فرزاد مؤتمن، با فیلم‌نامه‌ای از عقیقی که اقتباسی آزاد از داستان داستایوفسکی است، یکی از عاشقانه‌ترین فیلم‌های ایرانی را ساخته است. قصه‌ی مردی تنها (احمدی) و دختر جوانی (توسلی) که چند شب با هم قدم می‌زنند و در این رفت‌وآمدها آرام‌آرام دنیای هم را لمس می‌کنند. فضای شاعرانه، دیالوگ‌های ماندگار و تصویرسازی‌های زیبا حال‌وهوای فیلم را بسیار خاص کرده است. شب‌های روشن به‌مرور تبدیل به اثری کالت شد که هنوز هم عاشقانه‌اش مخاطب را تکان می‌دهد.

• نویسنده و کارگردان: کیانوش عیاری
• بازیگران: مهران رجبی، بهناز جعفری و...
• سال ساخت: ۱۳۸۳

کیانوش عیاری در بیدار شو، آرزو زلزله‌ی بم را دست‌مایه قرار داد و فیلمی ساخت که بیش از هر چیز مرثیه‌ای برای فقدان است. داستان در ویرانه‌ها می‌گذرد، جایی که آدم‌ها به‌دنبال زندگی و امیدند، اما سایه‌ی مرگ همه‌جا را پر کرده است. فیلم با سادگی و فضای مستندگونه‌اش به‌شدت تأثیرگذار است و لحظه‌های رئالیستی و بسیار تلخ و تکان‌دهنده‌ای را پیش چشم مخاطب قرار می‌دهد. بیدار شو، آرزو در بخش بین‌الملل جشنواره‌ی فجر برنده‌ی جوایز بهترین کارگردانی و بهترین دستاورد هنری شد.

• نویسنده و کارگردان: اصغر فرهادی
• بازیگران: گلشیفته فراهانی، ترانه علیدوستی، شهاب حسینی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۷

اصغر فرهادی با درباره‌ی الی... گامی بزرگ در سینمای ایران برداشت: قصه‌ی سفر چند خانواده به شمال که با ناپدید شدن الی (ترانه علیدوستی) همه‌چیز به بحرانی اخلاقی بدل می‌شود. فیلم پر از تعلیق، روابط پیچیده و لحظات نفس‌گیر است. بازی گروهی درخشان، ریتم حساب‌شده و داستان پرکشش باعث شد فیلم در جشنواره‌ی برلین خرس نقره‌ای بگیرد و آغازگر موفقیت‌های جهانی سینمای فرهادی باشد. دیوید بوردوِل، منتقد و نظریه‌پرداز فقید سینمای جهان، با دیدن این فیلم آن را یک شاهکار قلمداد کرده بود.

• کارگردان: جعفر پناهی
• نویسنده: عباس کیارستمی
• بازیگران: حسین عمادالدین، کامیار شیسی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۱

این فیلمِ پناهی، با فیلم‌نامه‌ی دقیقِ عباس کیارستمی، درباره‌ی مردی است که به‌عنوان پیک پیتزافروشی کار می‌کند و به همین واسطه، شاهد اختلاف طبقاتیِ زیاد و همچنین فساد موجود در شهر است. همین امر باعث می‌شود تا او درنهایت به بزهکاری کشیده شود. طلای سرخ هیچ‌وقت در جشنواره‌ای در ایران به نمایش درنیامد، اما توانست جایزه‌ی هیئت‌داوران در بخش نوعی نگاه جشنواره‌ی کن، هوگوی طلایی جشنواره‌ی شیکاگو و جوایز بهترین فیلم از جشنواره‌های تفلیس و وایادولید را به‌دست بیاورد.

• نویسنده و کارگردان: بهرام بیضایی
• بازیگران: مژده شمسایی، مجید مظفری، رضا کیانیان و ...
• سال ساخت: ۱۳۸۰

بهرام بیضایی، بعد از قریب به ده سال که اجازه‌ی ساخت فیلمی نداشت، سگ‌کشی را ساخت. فیلمی که به‌قولِ امیر قادری، خشمِ بیضایی از صاحبان سرمایه یا درگیری‌هایش با آنان را نیز در دلِ خود نمایش می‌دهد. داستان فیلم، که در دهه‌ی شصت می‌گذرد، درباره‌ی نویسنده‌ای (شمسایی) است تصمیم می‌گیرد شوهرش را از بدهی‌های ناحق و فشارِ طلبکاران نجات بدهد. مایه‌های اسطوره‌ایِ همواره موردعلاقه‌ی بیضایی، دکوپاژها و صحنه‌پردازی‌های دقیق و شخصیت‌پردازی و بازیِ به‌یادماندنی شمسایی از عواملی‌اند که سگ‌کشی را فراموش‌نشدنی می‌کنند. ضمن این‌که نمی‌توان از مایه‌های فمینیستیِ پیشروِ فیلم نیز چشم‌پوشی کرد.

• نویسنده و کارگردان: ناصر تقوایی
• بازیگران: زنده‌یاد خسرو شکیبایی، هدیه تهرانی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۰

ناصر تقوایی با کاغذ بی‌خط یکی از عمیق‌ترین فیلم‌های اجتماعی ایران را ساخت. داستان درباره‌ی زن و شوهری (شکیبایی و تهرانی) است که زندگی‌شان در ظاهر آرام است، اما بعد از این‌‌که زن به کلاس فیلم‌نامه‌نویسی می‌رود و درگیرِ نوشتن می‌شود، کم‌کم به ناکامی‌ها و کاستی‌های موجود در زندگی‌اش پی می‌برد. فیلم پر از جزئیات ریز زندگی شهری و لحظات واقعی بین آدم‌ها است. کارگردانیِ استادانه‌ی تقوایی و بازی‌های ماندگار بازیگران از جمله مواردی‌اند که این فیلم را برجسته می‌کنند.

• نویسنده و کارگردان: اصغر فرهادی
• بازیگران: پیمان معادی، لیلا حاتمی، شهاب حسینی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۹

جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی بی‌شک نقطه عطفی در تاریخ سینمای ایران است. قصه از جدایی یک زوج (معادی و حاتمی) شروع می‌شود، اما خیلی زود به درامی پیچیده درباره‌ی اخلاق، عدالت و طبقات اجتماعی بدل می‌شود. فیلم فضایی پرتعلیق، پر از موقعیت‌های خاکستری و شخصیت‌هایی چندلایه دارد و مسترکلاسی در فیلم‌نامه‌نویسی و کارگردانی است ــ به‌طوری‌که هنوز نیز می‌شود درباره‌ی آن صحبت کرد. جدایی… علاوه بر سیمرغ فجر، اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان را هم به‌دست آورد تا سینمای ایران و اصغر فرهادی را به شهرتی زایدالوصف برساند.

شما مخاطبین عزیزِ فیلمزی نیز اگر جای خالیِ فیلمی را در این فهرست حس می‌کنید، برای‌مان بنویسید و نظراتِ خود را درباره‌ی این لیست با ما در میان بگذارید.