بهترین فیلم‌های ایرانی دهه ۹۰ | بیست اثر ماندگار

گاهی پالایش و گزینشِ چند گزینه‌ی محدود از بین انبوهِ فیلم‌های قابل‌اعتنا برای رسیدن به یک لیستِ کوتاه کاری بسیار سخت و طاقت‌فرساست. سینمای ایران نیز، با این‌که همواره دست‌خوشِ فرازوفرودهای زیادی بوده، از این قاعده مستثنا نیست. هر چند باید اذعان کرد که در دهه‌ی نود، سینمای ایران نسبت‌به دهه‌ی هشتاد افتِ محسوسی داشت؛ اما با این حال، رسیدن به یک لیستِ ده‌تایی از بهترین ساخته‌های سینمای ایران در این دهه کار دشواری است. دهه‌ای که پس از موفقیتِ جدایی نادر از سیمین (اصغر فرهادی، ۱۳۸۹) در اسکار آغاز شد و باعث شد تا حجمِ زیادی از فیلم‌های اجتماعی با رویکردِ رئالیستی به سینمای ایران وارد شود. هر چند که تنوعِ ژانریِ قابل‌توجهی در فیلم‌های این دهه وجود داشتند؛ از فیلم‌های جنگی بگیرید تا کمدی‌های پرفروش و هم‌چنین عاشقانه‌ها و درام‌های تاریخی.

همچنین در این دهه، شاهد ظهور فیلم‌سازانِ جوانی بودیم که ــ فارغ از کیفیتِ فیلم‌هایشان ــ توانستند توجهات زیادی را به خود جلب کنند؛ کسانی مثلِ آیدا پناهنده، سهیل بیرقی، سعید روستایی و محمدحسین مهدویان. فیلم‌سازانی که هم در صحنه‌ی داخلی و هم در عرصه‌ی بین‌المللی موفق شدند جوایزی به‌دست بیاورند. این دهه همچنین شاهد ظهور پدیده‌ی «هنروتجربه» نیز بود که به فیلم‌سازانِ تازه‌کار و خارج از جریان اصلی فرصت داد تا فیلم‌های خود را به تماشاگرانِ بیش‌تری برسانند. فیلم‌هایی جسورانه که بعید بود بتوانند در گیشه‌های عادی موفقیتِ خاصی داشته باشند، اما با این تدبیر توانستند علاقه‌مندانِ خود را بیابند.

با این توضیحات، به‌سراغِ انتخاب‌های تحریریه‌ی فیلمزی از سینمای دهه‌ی نودِ ایران می‌رویم. هر چند که این رتبه‌بندی ممکن است در مواردی چندان دقیق نباشد، اما درهرصورت دعوت‌نامه‌ای است برای دیدن یا بازبینیِ این فیلم‌ها که همگی فیلم‌های مهمی در دهه‌ی نودند.

فیلم‌ها براساس نظر تحریریه‌ی فیلمزی انتخاب و رتبه‌بندی شده‌اند.

• کارگردان: پوران درخشنده
• نویسندگان: پوران درخشنده، میترا بهرامی
• بازیگران: طناز طباطبایی، شهاب حسینی، مریلا زارعی و...
• سال ساخت: ۱۳۹۱

هیس! دخترها... به‌دلیل موضوع بحث‌برانگیزش، که به سوء‌استفاده و آزارهای جنسی می‌پرداخت، حسابی بر سرِ زبان‌ها افتاد و از آن‌جا که جزو معدود فیلم‌های ایرانی است که دست روی چنین مسئله‌ی حساسی گذاشته‌اند، می‌توان آن را اثری جسورانه و مهم در سینمای دهه‌ی نود ایران تلقی کرد. این فیلم توانست سیمرغِ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را در جشنواره‌ی فجر به‌دست بیاورد و همچنین پوران درخشنده برای فیلم‌نامه و بابک حمیدیان برای بازیگری، جوایز جشن حافظ را تصاحب کردند.

• نویسنده و کارگردان: سهیل بیرقی
• بازیگران: لیلا حاتمی، امیر جدیدی و...
• سال ساخت: ۱۳۹۴

من، اولین فیلم بلند سهیل بیرقی، روایت‌گر داستان دختری است که به‌تنهایی یک امپراتوری بزرگ برای خود ساخته است. امپراتوری‌ای که در آن او مدام از طرفِ مردها ــ در شکل‌ها و لباس‌های متنوع و گوناگون ــ تهدید می‌شود. من از نظرِ موضوعی، اثری جسورانه در سینمای ایران است و می‌توان آن را به‌نوعی آغازگرِ سه‌گانه‌ای دانست که بیرقی بعدتر با عرق سرد (۱۳۹۶) و عامه‌پسند (۱۳۹۸) کامل‌ش کرد. آثاری درباره‌ی زنانی که از طرف جامعه تحت‌فشار قرار دارند.

• نویسنده و کارگردان: عبد آبست
• بازیگران: عبد آبست، وحید راد و...
• سال ساخت: ۱۳۹۵

عبد آبست، که پیش‌تر سابقه‌ی بازی در ماهی و گربه‌‌ی شهرام مکری (۱۳۹۲) را در کارنامه داشت، در اولین ساخته‌ی بلندش فُرمی بدیع را برای روایتِ خود انتخاب کرد. فیلم به‌تمامی در یک استودیوی پرده‌ی سبز فیلم‌برداری و اجرا شده است و داستان یک تصادف، و سرنوشت کاراکترهای درگیر در آن، را به‌صورتی غیرخطی روایت می‌کند. تمارض در آن سال توانست به‌مدد گروهِ هنروتجربه در سینماهای محدودی به‌اکران دربیاید و به‌واسطه‌ی تجربه‌گری و ایده‌های خلاقانه‌اش، نامِ آبست را بر سر زبان‌ها بیندازد.

• نویسنده و کارگردان: محمدحسین مهدویان
• بازیگران: هادی حجازی‌فر، ابراهیم امینی و...
• سال ساخت: ۱۳۹۴

اولین فیلم سینماییِ محمدحسین مهدویان یکی از پدیده‌های جشنواره‌ی فجرِ آن سال بود. این فیلم از نظر فرمی در ادامه‌ی تجربیاتی است که مهدویان پیش‌تر در مستندهای تلویزیونی‌اش پِی گرفته بود؛ ولی این بار با موضوعی تازه‌تر و صدالبته حساس‌تر. پرداختن به سرنوشتِ یکی از شاخص‌ترین چهره‌های اوایل انقلاب و جنگ تحمیلی: احمد متوسلیان. ایستاده در غبار به‌واسطه‌ی شکلِ روایی و اجرایی‌اش و دستاوردهای بالا در واقع‌نماییِ جنگ به اثری مهم در سینمای ایران تبدیل شد و مسیر را برای فعالیت‌های بیش‌ترِ مهدویان در این دهه هموار کرد.

• کارگردان: بهروز شعیبی
• نویسنده: علی اصغری
• بازیگران: رضا عطاران، هانیه توسلی و...
• سال ساخت: ۱۳۹۲

بهروز شعیبی در این ساخته‌ی خود سراغِ موضوع حساس و بحث‌انگیزِ قصاص رفت. داستانِ یک پدر که برای چند روز از زندان مرخصی گرفته و به‌دنبال رضایت‌گرفتن از شاکی‌هاست. در این میان، پسر کوچک‌ش نیز تلاش‌هایی می‌کند تا بتواند دل خانواده‌ی شاکی را نرم کند. فیلم درواقع به‌دلیلِ تمرکز بر همین رابطه‌ی پدر و پسری و نیز بازیِ قابل‌توجه رضا عطاران، تبدیل به اثری شاخص و دریادماندنی از سینمای دهه‌ی نود ایران می‌شود.

• نویسنده و کارگردان: مانی حقیقی
• بازیگران: امیر جدیدی، احسان گودرزی، علی باقری و...
• سال ساخت: ۱۳۹۴

اژدها وارد می‌شود، هر چند شاید پایانِ قانع‌کننده‌ای نداشته باشد، اما به‌دلیل بازی‌گوشی‌های فرمی و روایی‌اش همچنان فیلمی ماندگار در حافظه‌ی سینمادوستانِ ایرانی است: داستان یک پرونده‌ی جنایی درباره‌ی گم‌شدنِ یک صدابردار در جریان فیلم‌برداریِ یک فیلم. این خط روایی همراه می‌شود با ایده‌های فرمیِ حقیقی، استفاده از فرم ماکیومنتری، صحنه‌پردازی و بازی‌های بسیار خوب و هم‌چنین موسیقیِ جذاب و فراموش‌نشدنیِ کریستف رضاعی.

• نویسنده و کارگردان: نیما جاویدی
• بازیگران: نوید محمدزاده، پری‌ناز ایزدیار و...
• سال ساخت: ۱۳۹۷

دومین فیلمِ نیما جاویدی داستان سرگردی را تعریف می‌کند که در حالِ آماده‌شدن برای جابه‌جاییِ زندان تحت‌مدیریت‌ش است، ولی ناگهان باخبر می‌شود که یکی از زندانی‌ها گم شده است و این خبر می‌تواند خطری جدّی برای ترفیعِ قریب‌الوقوع‌ش باشد. ایده‌ی بدیعِ جاویدی برای داستان فیلم‌ش و همین‌طور طراحی‌صحنه‌ی خوب و استفاده‌ی درست از جلوه‌های ویژه باعث شد تا این فیلم طرفداران زیادی برای خود دست‌وپا کند.

• کارگردان: رضا میرکریمی
• نویسندگان: محسن قرایی، محمد داودی
• بازیگران: حامد بهداد، ژیلا شاهی و...
• سال ساخت: ۱۳۹۷

میرکریمی در فیلم‌های زیادی از خود به‌سراغِ روابط پدروفرزندی رفته است. قصر شیرین نیز، در دلِ یک داستان و روایت جاده‌ای، قصه‌ی پدری را (بهداد) تعریف می‌کند که بعد از سه سال از زندان آزاد شده است. حالا او می‌خواهد به‌سراغِ زندگی تازه‌اش برود، اما باید از دو فرزند خردسال‌ش نیز نگهداری کند. در جریان یک سفر کوتاه، رابطه‌ی بین این پدر و فرزندان‌ش دچارِ تحول می‌شود. توجه به جزئیاتِ دیالوگ‌ها و طراحی‌صحنه از برجسته‌ترین ویژگی‌های این فیلم است.

• نویسنده و کارگردان: حامد رجبی
• بازیگران: نگار جواهریان، رامبد جوان
• تاریخ اکران: ۱۳۹۳

حامد رجبی که پیش‌تر در تیم سناریونویسی فیلم پرویز مجید برزگر همکاری داشت، در اولین تجربه‌ی کارگردانی‌اش نیز خوش درخشید. پریدن از ارتفاع کم روایت زنی است که بعد از مردن یک جنین در شکم‌ش، دست به طیغان می‌زند؛ همراه با یک بازی متفاوت از نگار جواهریان که درک خوبی را از نقش خود به‌دست آورده است. دقت در جزئیات روند هر صحنه، چه در نگارش دیالوگ‌های کوتاه و پیش‌برنده و چه در جزئیات بصری هر قاب، می‌تواند مخاطبان جدی سینما را شگفت‌زده کند.

• کارگردان: احسان بیگلری
• نویسندگان: احسان بیگلری، پریسا هاشم‌پور
• بازیگران: شهاب حسینی، هنگامه قاضیانی و...
• سال ساخت: ۱۳۹۴

برادرم خسرو، که توانست در جشنواره‌ی فیلم‌های ایرانی سوئد تندیس بهترین فیلم را دریافت کند، داستان خسرو (حسینی) را تعریف می‌کند که مبتلا به اختلالِ دوقطبی است. او که با خواهرش زندگی می‌کند، بعد از این‌که خواهر مجبور به مسافرت می‌شود، باید چند صباحی را با برادرِ دندان‌پزشک‌ش بگذراند؛ اما این دوران آبستن حوادثِ زیادی است.

• کارگردان: شهرام مکری
• نویسندگان: نسیم احمدپور، شهرام مکری
• بازیگران: ابوالفضل کاهانی، بابک کریمی و...
• سال ساخت: ۱۳۹۹

سومین فیلم بلند شهرام مکری در جشنواره‌ی ونیز جایزه‌ی بهترین فیلم‌نامه را از منتقدان سینمایی دریافت کرد. این فیلم نیز در ادامه‌ی ایده‌ی شهرام مکری در جهتِ «پرسپکتیو زمانی» است و در اصل این ایده را تکامل می‌بخشد. مکری، با انتخاب داستانی مربوط به آتش‌افروزی در سینما رکس، و با استفاده از خطوط رواییِ مختلف، به‌نوعی گذشته و حال را با یک‌دیگر پیوند می‌دهد و سرنوشتِ کاراکترهای مختلفی از نسل‌های گوناگون را به یک‌دیگر گره می‌زند.

• نویسنده و کارگردان: صفی یزدانیان
• بازیگران: علی مصفا، لیلا حاتمی و...
• سال ساخت: ۱۳۹۳

یکی از عاشقانه‌های دل‌نشینِ سینمای ایران در دهه‌ی نود دست‌پختِ صفی یزدانیان است. فیلمی که «نوستالژی» در آن حرفِ اول را می‌زند. گلی (حاتمی) بعد از مدت‌ها از فرانسه به ایران آمده است و عاشقِ قدیمی‌ش، فرهاد (مصفا)، فرصت را مناسب می‌یابد تا بتواند خاطره‌ی آن عشق را در گلی زنده کند. این عشقِ نوستالژیک در کارگردانی و میزانسن نیز همراه شده است با تصاویری نوشتالژیک و خیال‌انگیز از شهر رشت و بازار و کافه‌های دوست‌داشتنی‌اش تا بتواند دیوانه‌بازی‌های فرهاد را هرچه‌بهتر به مخاطب منتقل کند.

• کارگردان: حمید نعمت‌الله
• نویسندگان: حمید نعمت‌الله، هادی مقدم‌دوست
• بازیگران: امین حیایی، زری خوشکام، دارا حیایی و...
• سال ساخت: ۱۳۹۵

شعله‌ور قصه‌ی پدری را تعریف می‌کند با بازیِ امین حیایی ــ بازی‌ای درخشان و دریادماندنی که قطعن در ذهن تماشاگر می‌ماند. حیایی کنترلِ خوبی بر روی میمیکِ صورت‌ش دارد و می‌تواند احساساتِ متناقضِ این کاراکتر را به‌خوبی منتقل کند. این پدر، که احساس سرخوردگی و شکست در زندگی رهایش نمی‌کند، باید با مشکلاتِ زندگی در شهری دور همراه با پسرش و سروکله‌زدن با آدم‌هایی که به شهرت یا ثروتی رسیده‌اند دست‌وپنجه نرم کند.

• کارگردان: آیدا پناهنده
• نویسندگان: آیدا پناهنده، ارسلان امیری
• بازیگران: پژمان بازغی، هدیه تهرانی، هدی زین‌العابدین و...
• سال ساخت: ۱۳۹۵

دومین فیلم بلند آیدا پناهنده روایت‌گرِ عشقی قدیمی است. عشقی بین ماهی (تهرانی) و بهروز (بازغی)، که حالا ضلع تازه‌ای پیدا کرده است: سارا (زین‌العابدین). نویسندگان با استفاده از فرمی اپیزودیک، به هر سه ضلعِ این مثلث عشقی می‌پردازند تا به این واسطه، بیننده بتواند به شخصیتِ این سه نزدیک شود. کارگردانیِ خوب، تصاویر خاطره‌انگیز و بازی‌های قدرتمند از جمله ویژگی‌هایی است که باعث می‌شوند اسرافیل به اثری مهم در سینمای دهه‌ی نودِ ایران تبدیل شود.

• نویسنده و کارگردان: بهنام بهزادی
• بازیگران: سحر دولت‌شاهی، علی مصفا و...
• سال ساخت: ۱۳۹۴

سومین فیلم بهنام بهزادی در بخش نوعی نگاهِ جشنواره‌ی کن نیز حضور داشت. وارونگی قصه‌ی دختری به‌نام نیلوفر (دولت‌شاهی) را تعریف می‌کند که تنها فردِ مجرد خانواده است و به همین دلیل، مسئولیت‌های زیادی بر دوش‌ش است؛ درحالی‌که سعی در گسترشِ کسب‌وکار خود نیز دارد. همین مسئله باعث بروز اختلافاتی بین اعضای خانواده می‌شود. بازی بسیار خوب سحر دولت‌شاهی یکی از اصلی‌ترین دلایلی است که فیلم را برای مخاطب برجسته می‌کند.

• نویسنده و کارگردان: علی‌رضا داودنژاد
• بازیگران: زنده‌یاد رضا داودنژاد، زهرا داودنژاد و...
• سال ساخت: ۱۳۹۰

کلاس هنرپیشگی یکی از فیلم‌های بسیار خلاقانه و بسیار نادر در سینمای ایران است! فیلمی که به‌شکلی کاملن خانوادگی ساخته شده است ــ که البته موردعلاقه و مورداستفاده‌ی داودنژاد در آثاری دیگر نیز بوده است. در این فیلمِ مستندگونه، که همه‌ی بازیگرها درواقع دارند نقشِ خودشان را بازی می‌کنند، داستان درباره‌ی خانواده‌ای است که وضعیت اقتصادی، گران‌شدن سکه و بحث‌های مربوط به ارث‌ومیراث تبدیل به بزرگ‌ترین دغدغه‌شان شده است.

• نویسنده و کارگردان: علی مصفا
• بازیگران: لیلا حاتمی، علی مصفا و...
• سال ساخت: ۱۳۹۰

دومین فیلم بلند علی مصفا توانست جایزه‌ی بهترین فیلم‌نامه‌ی اقتباسی را در جشنواره‌ی فجر به‌دست بیاورد و در جشنواره‌ی کارلووی واری نیز جوایز بهترین بازیگر زن و بهترین فیلم از نگاه منتقدان را تصاحب کرد. فیلم داستان بازیگری را تعریف می‌کند که ناگهان سرِ صحنه‌ی فیلم‌برداری شروع به خندیدن می‌کند و نمی‌تواند جلوی خنده‌اش را بگیرد! فرمِ روایی مصفا و استفاده‌های خلاقانه‌اش از معماری و روایتِ پازل‌گونه باعث جذابیتِ فیلم‌اند. اقتباسِ آزادانه‌ی او از مرگِ ایوان ایلیچِ تولستوی نیز یکی از دلایلی است که باعث می‌شود فیلم برای رمان‌بازها نیز جذاب شود.

• کارگردان: مجید برزگر
• نویسندگان: حامد رجبی، بردیا یادگاری، مجید برزگر
• بازیگران: زنده‌یاد لوون هفتوان و...
• سال ساخت: ۱۳۹۱

اثر تکان‌دهنده‌ی مجید بزرگر یکی از ماندگارترین فیلم‌های این دهه‌ی سینمای ایران است. فیلمی با بازیِ زنده‌یاد لوون هفتوان در قامتِ یکی از کاراکترهای به‌یادماندنیِ سینمای ایران. پرویز توانست در بسیاری از جشنواره‌های بین‌المللی مثلِ سن‌سباستین، آسیاتیکا، ایروان و کرالا جوایزی مهم را به‌دست بیاورد. پرویز مردی است پنجاه‌ساله که همیشه با پدرش در شهرکی آرام زندگی کرده است. پدر پرویز که تصمیم به ازدواج گرفته است، از او می خواهد خانه را ترک کند. اما پرویز تصمیم می‌گیرد به پدر و اهالی شهرک نشان دهد که نمی‌توانند به این آسانی او را از زندگی‌شان حذف کنند.

• نویسنده و کارگردان: اصغر فرهادی
• بازیگران: شهاب حسینی، ترانه علی‌دوستی، بابک کریمی و...
• سال ساخت: ۱۳۹۴

دومین اسکار اصغر فرهادی با فیلم فروشنده به‌دست آمد که پیش‌تر نیز جایزه‌ی بهترین بازیگر مرد و بهترین فیلم‌نامه‌ی جشنواره‌ی کن را تصاحب کرده بود. داستان عماد (حسینی) و رعنا (علی‌دوستی)، دو بازیگرِ تئاتر، که به خانه‌ای جدید رو می‌آورند و در آن‌جا با واقعه‌ای تروماتیک روبه‌رو و با بحران‌های پس از آن درگیر می‌شوند. قدرتِ سناریونویسی فرهادی، علی‌الخصوص در نگارش دیالوگ‌ها و کاراکترپردازی، در کنار کارگردانیِ درست و بازی‌های قدرتمند از ویژگی‌های برجسته‌ی این اثرِ فرهادی است.

• نویسنده و کارگردان: کیانوش عیاری
• بازیگران: مهران رجبی، مهدی هاشمی، مینا ساداتی و...
• سال ساخت: ۱۳۸۹

اگر چه که این فیلمِ کیانوش عیاری محصول ۱۳۸۹ است، اما به‌دلیلِ این‌که تا سال ۱۳۹۳ اجازه‌ی اکران نداشت، جزوِ فیلم‌های دهه‌ی نود سینمای ایران در نظر گرفته می‌شود. فیلمی به‌شدت تکان‌دهنده و پیش‌گو که قصه‌ی یک خانه را در چیزی نزدیک به یک قرن روایت می‌کند. از جایی که یک جنایتِ هولناک در آن رخ می‌دهد تا جایی که رفته‌رفته، راز خانه فاش می‌شود. هم‌‌زمان تغییراتِ تدریجی جامعه و نسل‌های تازه نیز در خانه قابل‌رؤیت‌اند.